Công nghiệp nặng là gì? 1 số ngành công nghiệp nặng ở Việt Nam

Ngành công nghiệp nặng đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển của kinh tế, xã hội của một quốc gia. Tại Việt Nam, ngành công nghiệp nặng ngày càng được đầu tư mạnh mẽ với tham vọng trở thành ngành chủ lực trong tương lai.

Công nghiệp nặng là gì?

Công nghiệp nặng (tiếng Anh là Heavy industry) là một lĩnh vực công nghiệp sử dụng nhiều máy móc hiện đại, kỹ thuật công nghệ cao, cần đầu tư vốn lớn và sản xuất ra những sản phẩm có khối lượng lớn, phục vụ cho những mục đích thiết yếu mang tính chất nền tảng như xây dựng cơ sở hạ tầng, quốc phòng…

Sản phẩm của công nghiệp nặng cũng được dùng cho các ngành công nghiệp nhẹ, thủ công và phục vụ cho các ngành khác.

Các ngành công nghiệp nặng thường đóng góp phần lớn vào GDP quốc gia, hỗ trợ tạo việc làm cho người lao động và thúc đẩy nền kinh tế đất nước phát triển. Trên thế giới, Mỹ là cường quốc có ngành công nghiệp nặng phát triển nhất, đa dạng và được chuyên môn hóa cao. Ngoài ra, còn có Trung Quốc, Nhật Bản, Đức, Hàn Quốc… là những quốc gia mạnh về công nghiệp nặng nên không khó hiểu khi nền kinh tế của những đất nước ngày cũng rất phát triển.

Ngành công nghiệp nặng có vai trò quan trọng trên toàn cầu

Những điểm đặc trưng của ngành công nghiệp nặng

Ngành công nghiệp nặng không trực tiếp cung cấp sản phẩm mà nó tạo ra công cụ, hỗ trợ các ngành khác. Những điểm đặc trưng của công nghiệp nặng bao gồm:

• Vốn đầu tư lớn: Vốn đầu tư vào công nghiệp nặng thường lớn hơn các nhóm ngành khác bởi ngành này đòi hỏi quy mô cơ sở hạ tầng, trang thiết bị, máy móc kỹ thuật hiện đại nhất.
• Sử dụng nhiều nguyên liệu thô, chẳng hạn như ngành khai thác khoáng sản, khai thác quặng, mỏ dầu…
• Tiêu thụ năng lượng cao do dùng nhiều máy móc, trang thiết bị, đặc biệt là dùng nhiều năng lượng hóa thạch (dệt may, luyện kim, hóa chất…)
• Yêu cầu kỹ thuật phức tạp, công nghệ cao, cơ sở hạ tầng rộng lớn.
• Tác động đáng kể đến môi trường, tạo ra nhiều chất thải gây hại cho môi trường, làm ô nhiễm đất, nước, không khí, ô nhiễm tiếng ồn…

Vai trò và tác động của ngành công nghiệp nặng đến nền kinh tế

Ngành công nghiệp nặng đóng vai trò quan trọng trong tiến trình phát triển kinh tế của hầu hết các quốc gia trên thế giới. Một số vai trò chủ đạo và lợi ích mà ngành công nghiệp nặng mang lại gồm:

• Phục vụ cho nhu cầu sản xuất, tiêu dùng trong nước và xuất khẩu.
• Cung cấp các tư liệu sản xuất cho các ngành khác
• Thúc đẩy sự phát triển của nhiều ngành nghề khác.
• Nâng cao năng lực sản xuất của một quốc gia, giảm phụ thuộc vào nhập khẩu
• Tạo việc làm và tăng thu nhập cho doanh nghiệp, người dân
• Đóng góp cho nền kinh tế quốc gia

Tuy có vai trò quan trọng, nhưng phát triển công nghiệp nặng sẽ tác động đáng kể đến môi trường. Theo nghiên cứu, khí thải từ công nghiệp nặng chiếm đến 22% khí thải nhà kính toàn cầu, các vấn đề như trang dầu, rò rỉ hóa chất, gây ô nhiễm nước… đều đến từ công nghiệp nặng.

Bên cạnh đó, việc xây dựng các cơ sở lớn phục vụ cho ngành cũng dẫn đến việc di dời động vật, chặt phá cây rừng, gây ảnh hưởng sinh thái tự nhiên.

Các ngành công nghiệp nặng chính ở Việt Nam

Hiện tại, Việt Nam đang tập trung phát triển 6 ngành công nghiệp nặng chủ yếu là luyện kim, khai thác, sản xuất phân bón, năng lượng, điện tử - tin học, hóa chất, vật liệu.

Luyện kim và chế tạo kim loại

Đây là ngành công nghiệp nặng thuộc lĩnh vực khoa học và kỹ thuật vật liệu, bao gồm cả khoa học và công nghệ kim loại,  có nhiệm vụ nghiên cứu những đặc tính về vật lý, hóa học của kim loại trong khai thác quặng, hợp kim, nghiên cứu chế tạo các thành phần kim loại ứng dụng vào sản xuất và tiêu dùng.

Ngành luyện kim được dự báo có tiềm năng phát triển cao

Đây là ngành vô cùng quan trọng và có tiềm năng phát triển cao tại Việt Nam do có sẵn nguồn khoáng sản nhưng chưa được khai thác bài bản. Ở nước ta, ngành luyện kim tập trung 90% vào luyện kim đen, 10% luyện kim màu. Khi Liên hợp Gang thép Thái Nguyên là “cái nôi” của ngành công nghiệp luyện kim nước ta.

Cơ khí: Sản xuất máy móc, thiết bị, đóng tàu

Trong những năm gần đây, ngành cơ khí Việt Nam đang tăng trưởng mạnh mẽ, giữ vị trí quan trọng, là động lực để phát triển nhiều ngành khác bởi ngành sản xuất ra máy móc, cung cấp trang thiết bị để phát triển nông nghiệp, chế biến nông sản, giao thông vận tải, bảo vệ quốc phòng, an ninh…

Ngành cơ khí Việt Nam đang tập trung phát triển 3 phân ngành chính là xe máy - linh kiện và phụ tùng xe máy, ô tô và phụ tùng ô tô, cơ khí gia dụng và dụng cụ - với gần 70% tổng giá trị sản xuất của toàn ngành công nghiệp cơ khí.

Tuy nhiên, trong thực tế, ngành mới chỉ đáp ứng khoảng 32% nhu cầu trong nước, phần lớn còn lại vẫn phải nhập khẩu từ nước khác.

Hóa chất: Sản xuất phân bón, nhựa, cao su…

Công nghiệp hóa chất là ngành công nghiệp nặng sản xuất đa dạng sản phẩm phục vụ cho ngành kinh tế kỹ thuật và tiêu dùng, chẳng hạn như sản xuất phân bón, sơn tường, chất tẩy rửa, cao su tổng hợp, phân bón, thuốc nhuộm…

Đặc biệt, sản xuất phân bón tại Việt Nam (sản xuất phân đạm, lân, NPK) đã tăng trưởng mạnh mẽ, chủ động nguồn cung trong nước và xuất khẩu tới hơn 20 quốc gia và đóng góp lớn vào nền kinh tế. Công nghiệp hóa chất Việt Nam đang hướng tới phát triển xanh, tăng trưởng đi đôi với bảo vệ môi trường.

Ngành sản xuất phân bón ở Việt Nam phát triển mạnh mẽ

Công nghiệp năng lượng: Gồm khai thác than, dầu khí, điện lực

Ở bất kỳ quốc gia nào thì năng lượng cũng luôn là nhóm ngành chủ lực của nền kinh tế, cung cấp năng lượng cho hoạt động sản xuất của các ngành khác và năng lượng sử dụng cho người dân.

Ngành công nghiệp năng lượng Việt Nam có tiềm năng phát triển lớn khi sở hữu nhiều tiềm lực có sẵn như: Khoáng sản dồi dào, phát triển thủy điện, năng lượng gió, năng lượng mặt trời.

Ngành khai thác than tại Việt Nam đã có gần 200 năm phát triển và ngày càng lớn mạnh, mỏ than lớn tập trung ở Quảng Ninh (Anthracite), đồng bằng sông Cửu Long (than bùn), đồng bằng sông Hồng (than nâu).

Việt Nam có điều kiện phát triển đa dạng về năng lượng

Xây dựng

Đây là nhóm ngành công nghiệp nặng tham gia vào việc xây dựng các tòa nhà, đường giao thông, cầu cống. Máy móc hạng nặng được sử dụng để đào móng, trộn bê tông, xây dựng các công trình lớn phát triển cơ sở hạ tầng.

Điện tử - công nghệ thông tin

Để phát triển nền kinh tế trong thời hiện đại thì tập trung phát triển ngành điện tử và công nghệ thông tin là thiết yếu. Theo khảo sát, tỷ trọng ngành này chiếm 17,8% toàn ngành công nghiệp, bao gồm sản xuất máy tính và các sản phẩm điện tử, sản phẩm quang học.

Đầu tư phát triển ngành điện tử và công nghệ thông tin sẽ giúp Việt Nam nhanh chóng hội nhập với thế giới.

Công nghiệp điện tử có sự đóng góp lớn từ doanh nghiệp FDI

So sánh sự khác biệt giữa ngành Công nghiệp nặng và Công nghiệp nhẹ

Công nghiệp nặng và công nghiệp nhẹ có mối quan hệ mật thiết với nhau và cùng đóng góp lớn cho nền kinh tế. Để hiểu sự khác biệt giữa hai nhóm ngành này, bạn có thể tham khảo các tiêu chí dưới đây:

Thực trạng ngành công nghiệp nặng tại Việt Nam

Ngành công nghiệp nặng tại Việt Nam có bề dày lịch sử phát triển đáng kể. Những ngày đầu, các lĩnh vực chủ yếu tập trung vào khai thác tài nguyên thiên nhiên như sắt, than. Cùng với sự chuyển mình của nền kinh tế toàn cầu, ngành công nghiệp nặng dần mở rộng sang các lĩnh vực hiện đại hơn như chế tạo máy móc, thiết bị, ô tô, và cả vệ tinh.

Hiện tại, các ngành công nghiệp nặng phát triển mạnh mẽ nhất phải kể đến là sản xuất thép với những cái tên đình đám như Hòa Phát, Hòa Sen; sản xuất xi măng với tập đoàn VICEM, Holcim; hay ngành sản xuất phân bón dẫn đầu Đông Nam Á với các công ty như PetroVietNam, Bình Điền Fertilizer.

Theo số liệu từ Bộ Công Thương, kim ngạch xuất khẩu của ngành công nghiệp nặng chiếm hơn 90% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước. Đây là một minh chứng rõ nét cho tiềm năng và triển vọng lớn của ngành trong tương lai.

Dẫu vậy, ngành công nghiệp nặng vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là những tác động tiêu cực đến môi trường. Đây là rào cản lớn khi Việt Nam đang hướng tới phát triển công nghiệp xanh và giảm thiểu khí thải. Hơn nữa, sự cạnh tranh gay gắt từ các quốc gia lớn như Trung Quốc và Ấn Độ cũng đặt ra nhiều áp lực cho ngành công nghiệp nặng trong nước.

Trước tình hình này, Nhà nước đã và đang triển khai nhiều chính sách thu hút đầu tư vào công nghiệp nặng, đặc biệt ưu tiên các lĩnh vực năng lượng. Bên cạnh đó, Chính phủ không ngừng cải thiện thể chế và đơn giản hóa thủ tục hành chính, đồng thời thúc đẩy việc áp dụng công nghệ sạch nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và thu hút thêm nguồn đầu tư.

Dự báo xu hướng phát triển ngành công nghiệp nặng trong tương lai

Xu hướng toàn cầu

Hiện nay, cả thế giới đang chuyển mình theo hướng phát triển công nghiệp nặng bền vững và thân thiện với môi trường. Những quốc gia như Mỹ, Thụy Điển, Trung Quốc, và Nhật Bản đã nhanh chóng thích nghi với xu thế này, tạo ra các khu công nghiệp xanh, tái tạo, và sử dụng năng lượng sạch. Sự quan tâm của người tiêu dùng đến các sản phẩm thân thiện môi trường cũng ngày càng tăng, cùng với những quy định nghiêm ngặt của EU về bảo vệ môi trường đối với hàng nhập khẩu.

Xu hướng phát triển công nghiệp nặng đi đôi với bảo vệ môi trường

Việt Nam và xu hướng công nghiệp xanh

Tại Việt Nam, xu hướng phát triển công nghiệp nặng cũng đang dần chuyển dịch sang hướng xanh, bền vững, và áp dụng công nghệ 4.0. Các nhà máy đã bắt đầu chuyển đổi sang công nghệ hiện đại nhằm tiết kiệm năng lượng và giảm thiểu phát thải CO2. Nhiều khu công nghiệp nặng đã chuyển đổi thành khu công nghiệp xanh, ưu tiên sử dụng năng lượng tái tạo từ mặt trời, gió và thủy điện.

Bộ Công Thương đã đưa ra nhiều biện pháp hỗ trợ kỹ thuật cho doanh nghiệp và thúc đẩy hợp tác với các tập đoàn quốc tế, hướng tới việc nâng cao khả năng cạnh tranh và phát triển bền vững.

Ngành công nghiệp nặng sẽ phát triển mạnh

Một số ngành được dự báo sẽ "làm nên chuyện" bao gồm:

• Công nghiệp đóng tàu: Với hơn 3.000km bờ biển, Việt Nam có tiềm năng lớn để phát triển ngành này, đặc biệt là trong việc xây dựng cảng nước sâu và khu kho bãi phục vụ vận chuyển quốc tế.
• Công nghiệp lọc hóa dầu: Ngành này có thể phát triển để hỗ trợ các lĩnh vực khác như nông nghiệp, giao thông vận tải và xây dựng.
• Ngành cơ điện tử: Sản xuất máy tính, linh kiện chuyên dụng, điện thoại và các thiết bị truyền thông hiện đại cũng là những lĩnh vực đầy hứa hẹn.
• Ngành điện lực và sản xuất thép: Đây là những ngành quan trọng cho công cuộc công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước.

Thách thức và cơ hội

Để hiện thực hóa các chủ trương chiến lược, Việt Nam cần thời gian và nguồn lực, đặc biệt là lực lượng lao động được đào tạo bài bản. Việc chuyển giao công nghệ từ các đối tác nước ngoài và tích lũy vốn tri thức, tài chính, và quản lý cũng rất cần thiết.

Sự phát triển của ngành công nghiệp nặng trong thời kỳ mới không chỉ thúc đẩy kinh tế mà còn góp phần vào sự phát triển bền vững của môi trường, văn hóa - xã hội, và an ninh - quốc phòng. Hy vọng thông tin từ TOPI có thể giúp các bạn hiểu rõ về ngành công nghiệp nặng và tiềm năng phát triển trong tương lai.