Nguồn vốn ODA đóng vai trò rất quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội nước ta. Vậy nhưng không phải ai cũng hiểu rõ vốn ODA là gì, có những loại nào và quốc gia nào hỗ trợ vốn ODA cho nước ta nhiều nhất.
1. Vốn ODA là gì?
ODA là viết tắt của cụm từ tiếng Anh: Official Development Assistance - hỗ trợ phát triển chính thức. Đây là nguồn tiền do các nhà đầu tư nước ngoài cho vay không lãi suất hoặc lãi suất thấp trong một thời gian dài.
Hiểu một cách đơn giản thì vốn ODA là nguồn tiền mà Chính phủ, các tổ chức phi Chính phủ, cơ quan Liên hợp quốc cho các nước kém phát triển vay để phát triển kinh tế - xã hội.
Vốn ODA còn được gọi là vốn hợp tác phát triển chính thức, có thể dưới dạng viện trợ không hoàn lại hoặc tín dụng ưu đãi.
Vốn ODA là nguồn viện trợ của các nước giàu cho các mục tiêu khác nhau
Xem thêm: Vốn FDI là gì? Cách chính sách thu hút vốn đầu tư nước ngoài của Việt Nam
2. Đặc điểm của vốn ODA
Nguồn vốn hợp tác phát triển: Đây là hình thức hợp tác khác giữa chính phủ các nước phát triển, tổ chức quốc tế với các nước chậm phát triển, đang phát triển. Bên viện trợ sẽ cho vay ưu đãi, cung cấp hàng hóa, chuyển giao khoa học kỹ thuật hay cung cấp các dịch vụ khác. Bên nhận viện trợ phải có trách nhiệm sử dụng vốn đúng mục tiêu (phát triển kinh tế xã hội, nâng cao đời sống người dân, xây dựng cơ sở hạ tầng)
Nguồn vốn nhiều ưu đãi: Khoản viện trợ ODA có lãi suất rất thấp, nếu là ngân hàng thế giới (WB) thì lãi suất có thể là 0%/năm. Thời hạn vay dài trên 30 năm gắn với lãi suất tín dụng thấp, thời gian ân hạn tương đối dài.
Kèm theo điều kiện ràng buộc: Các nước viện trợ có những chính sách, quy định ràng buộc (về chính trị hoặc địa lý, kinh tế) với nước tiếp nhận nhằm mục đích vừa đạt ảnh hưởng về chính trị, vừa đem lại lợi nhuận cho mình.
Ưu điểm nguồn vốn ODA đối với nước nhận viện trợ:
- Được vay trong thời gian dài, lãi suất thấp hoặc 0%, thời gian ân hạn kéo dài.
- Đây là nguồn vốn quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội dành cho những nước đang phát triển hoặc chậm phát triển.
- Trong tổng nguồn vốn vay có ít nhất 25% không cần hoàn lại.
Tiếp nhận nguồn vốn ODA giúp phát triển kinh tế xã hội nhưng cũng kèm theo bất lợi
Bất lợi khi tiếp nhận ODA:
- Nước tiếp nhận phải dỡ bỏ hàng rào thuế quan đối với những mặt hàng của các nước cho vay.
- Nước đi vay phải mua thiết bị, thuê dịch vụ, nhân sự cho nước cho vay với chi phí khá cao.
- Nước đi vay phải thực hiện các điều khoản thương mại mậu dịch đặc biệt như phải nhập khẩu tối đa sản phẩm nào đó của bên cho vay.
- Dưới hình thức nhà thầu hoặc hỗ trợ chuyên gia, nước cho vay sẽ tham gia gián tiếp vào các dự án sử dụng nguồn vốn vay đó.
- Như vậy, nước cho vay vừa được tiếng là nước viện trợ ODA, đồng thời lại đạt được các mục đích, quyền lợi về kinh tế, chính trị.
- Sự biến động của tỷ giá hối đoái có thể khiến khoản vốn vay tăng cao.
- Trong quá trình tiếp nhận và sử dụng vốn ODA, nếu nước tiếp nhận có trình độ quản lý thấp, để xảy ra tham nhũng, lãng phí… thì sẽ vô cùng nguy hại.
3. Các hình thức cung cấp vốn ODA
Theo Điều 4 Nghị định 56/2020/NĐ-CP về quản lý và sử dụng vốn ODA quy định có 4 phương thức cung cấp vốn ODA như sau:
- Chương trình.
- Dự án.
- Phi dự án.
- Hỗ trợ ngân sách.
4. Các loại vốn ODA phổ biến
Nguồn vốn hợp tác phát triển chính thức (ODA) gồm có 3 loại chính: vốn ràng buộc (chi tại nước được viện trợ), không ràng buộc (chi ở bất kỳ nước nào) và ràng buộc 1 phần (chi 1 phần ở nước nhận viện trợ, còn lại ở nơi khác).
Phân loại theo góc độ “vay-trả": có 3 loại: Vốn viện trợ không hoàn lại, viện trợ có hoàn lại và viện trợ hỗn hợp.
Mỗi loại vốn ODA phục vụ cho các mục tiêu khác nhau
Vốn ODA viện trợ không hoàn lại được dùng để thực hiện vào các dự án tại nước nhận viện trợ theo thỏa thuận của 2 nước với điều kiện nhà thầu dự án sẽ do bên cho vay đảm nhận, nước nhận viện trợ sẽ không phải hoàn trả lại. Đây có thể xem như một nguồn thu ngân sách của Nhà nước.
Viện trợ có hoàn lại: Nước nhận viện trợ sẽ phải hoàn trả lại khoản vốn vay này, nhưng được ưu đãi trong thời gian dài (thời gian cho vay từ 25 - 40 năm, ân hạn từ 8 đến 10 năm),, lãi suất thấp (dưới 2%/năm). Tín dụng ưu đãi thường chiếm tỉ trọng lớn trong tổng số vốn ODA trên thế giới, thường sử dụng cho các dự án về cơ sở hạ tầng thuộc lĩnh vực giao thông vận tải, nông nghiệp, thủy lợi, năng lượng… làm nền tảng để phát triển kinh tế, không sử dụng cho các mục tiêu xã hội và môi trường.
Vốn ODA hỗn hợp: Đây là loại vốn kết hợp cả 2 dạng trên, bao gồm 1 phần không hoàn lại và phần còn lại được ưu đãi trả trong thời gian dài, lãi suất thấp. Phần không hoàn lại thường không dưới 25% tỉ trọng vốn vay.
5. Những quy định về vốn ODA tại Việt Nam
Các lĩnh vực được ưu tiên hỗ trợ vốn vay ưu đãi
Nguồn vốn ODA đối với nước ta là vô cùng quan trọng, giúp phát triển của nền kinh tế và xã hội nước ta. Bộ Kế hoạch vàĐầu tư là cơ quan đầu mối có nhiệm vụ thu hút, điều phối và quản lý nguồn vốn này, bao gồm: Chủ trì soạn thảo chiến lược, thu hút và sử dụng ODA đúng mục đích, hướng dẫn các địa phương xây dựng danh mục và các dự án từ nguồn tài trợ này.
Vốn vay ODA được ưu tiên sử dụng cho lĩnh vực y tế, giáo dục, giáo dục nghề nghiệp, bảo vệ môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu, hạ tầng thiết yếu không có khả năng thu hồi vốn trực tiếp.
Vốn vay ưu đãi được vay về để cho vay lại theo quy định của pháp luật về cho vay lại vốn vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài của Chính phủ; phát triển hạ tầng kinh tế-xã hội.
Các trường hợp ưu tiên theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ về Định hướng thu hút, quản lý và sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi của các nhà tài trợ nước ngoài theo từng thời kỳ.
Biểu đồ cơ cấu vốn ODA theo các ngành và lĩnh vực
Nguyên tắc áp dụng cơ chế tài chính trong nước đối với vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi gồm:
Đối với chương trình, dự án thuộc nhiệm vụ chi của ngân sách trung ương: cấp phát toàn bộ vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài từ ngân sách trung ương.
Đối với chương trình, dự án đầu tư thuộc nhiệm vụ chi của ngân sách địa phương: Vay lại một phần hoặc toàn bộ vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài từ ngân sách trung ương, vay ưu đãi nước ngoài của Chính phủ; Đối với chương trình, dự án thuộc nhiệm vụ chi của ngân sách địa phương sử dụng vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài làm phần nhà nước tham gia trong dự án đối tác công tư: Vay lại toàn bộ vốn vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài từ ngân sách trung ương.
Đối với chương trình, dự án có thể thu hồi toàn bộ hoặc một phần vốn: Cho vay lại 1 phần hoặc toàn bộ vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài từ ngân sách trung ương.
6. Các quốc gia hỗ trợ vốn ODA cho Việt Nam
Việt Nam là một trong những nước tiếp nhận vốn ODA nhiều nhất trên thế giới. Tính từ năm 1993 tới nay, Việt Nam đã tiếp nhận 80 tỷ USD, trong đó 7 tỷ USD là viện trợ không hoàn lại, 1,62 tỷ USD là vốn vay kém ưu đãi nhưng lại suất thấp hơn vốn vay thương mại, hơn 70 tỷ USD còn lại là vốn vay với lãi suất dưới 2%.
Nhật Bản là quốc gia viện trợ trợ vốn ODA lớn nhất tại Việt Nam, chiếm đến hơn 40% tổng số vốn ODA nước ta với tổng vốn tài trợ 15,05 tỷ USD tính từ năm 2000 đến 2016. Trong giai đoạn này, Hàn Quốc cũng tài trợ cho nước ta 1,5 tỷ USD, Mỹ 994 triệu USD và Hà Lan là 474 triệu USD.
Liên minh Châu Âu cũng góp phần tích cực vào quá trình phát triển kinh tế xã hội của nước ta. Trong năm 2012, EU đã tài trợ 1,01 tỷ USD, chiếm 13,24% tổng cam kết viện trợ nước ngoài, trong đó tài trợ không hoàn lại chiếm 32,5%.
Thống kê vốn viện trợ ở Việt Nam từ năm 2000 đến 2017
Riêng trong năm 2009, có 51 nhà tài trợ vốn ODA cho Việt Nam, trong đó 28 nhà tài trợ song phương, 23 nhà tài trợ đa phương.
Ngân hàng Thế giới (WB) và ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) cũng là nhà tài trợ lớn với tổng tài trợ 20,1 tỷ USD và 14,23 tỷ USD trong giai đoạn 1993 - 2012.
Trong những năm gần đây, Trung Quốc cũng là nước tài trợ vốn ODA cho Việt nam phần lớn dưới hình thức khoản vay lãi suất thấp phục vụ cho phát triển hạ tầng. Thế nhưng phần vốn này được đánh giá như một công cụ chính trị, vì thế chưa đáp ứng được tiêu chuẩn quốc tế cho ODA. Từ năm 2011 đến 2015, Trung Quốc hỗ trợ các khoản vay ưu đãi với tổng giá trị 2,189 tỷ USD, trong đó chỉ 15.000 USD được dùng cho mục đích nhân đạo.
Viện trợ quốc tế giữ vai trò quan trọng trong chi Ngân sách nhà nước và có xu hướng giảm dần theo thời gian. Bản chất về viện trợ cũng đang dần có sự thay đổi khi có sự tham gia của Trung Quốc, các nước Ả-rập.
Hy vọng những thông tin được TOPI chia sẻ có thể giúp các bạn hiểu về nguồn vốn viện trợ ODA và tầm quan trọng của nó. Chúc bạn thành công!
Xem thêm: https://topi.vn/von-dau-tu.html
