Thị trường chứng khoán đang thể hiện sức hút mãnh liệt. Lực lượng nhà đầu tư tự doanh chứng khoán, tham gia giao dịch ngày một đông đảo, đem lại sự sôi động trong thị trường. Cùng TOPI tìm hiểu về quy định của Pháp luật về nghiệp vụ tự doanh chứng khoán nhé.
1. Tự doanh chứng khoán là gì?
Hoạt động tự doanh chứng khoán có nghĩa là công ty chứng khoán đóng vai trò như một nhà đầu tư trên thị trường. Họ sẽ tự mua, bán chứng khoán cho mình thông qua cơ chế giao dịch khớp lệnh thỏa thuận trên các sàn hoặc tại thị trường phi tập trung.
Hoạt động tự doanh chứng khoán ra đời nhằm mục đích thu lợi nhuận từ chênh lệch giá và dự trữ cổ phiếu để đảm bảo tính thanh khoản của thị trường. Trước đây, trong giai đoạn từ năm 2005 đến 2010, đây chính là nghiệp vụ đem lại nguồn thu lớn cho các công ty chứng khoán.
Thế nhưng, từ năm 2011 đến 2015, nghiệp vụ tự doanh chứng khoán bị thu hẹp lại hoặc chuyên nghiệp hóa thông qua tách bạch hoạt động quản lý quỹ với hoạt động cốt lõi.
Nghiệp vụ tự doanh chứng khoán giúp tăng thêm nguồn thu cho công ty môi giới
Theo Luật Chứng khoán quy định, các công ty chứng khoán chỉ được cấp phép hoạt động tự doanh khi có vốn pháp định trên 100 tỷ đồng và phải được cấp phép thực hiện nghiệp vụ môi giới chứng khoán kèm theo các điều kiện nghiêm ngặt như: phải ưu tiên thực hiện lệnh của khách hàng trước lệnh của chính mình, phải thông báo cho khách hàng biết nếu là đối tác trong giao dịch thỏa thuận với khách hàng.
Hai trường hợp sau đây không được xem là giao dịch tự doanh bao gồm nghiệp vụ mua, bán chứng khoán do sửa lỗi giao dịch và mua, bán cổ phiếu của chính công ty chứng khoán.
Nếu vi phạm những quy định trên công ty sẽ bị đình chỉ nghiệp vụ tự doanh, lúc này công ty chỉ được bán chứ không được tăng thêm các khoản đầu tư (trừ trường hợp mua để làm tròn lô lẻ, sửa lỗi giao dịch hoặc thực hiện những quyền liên quan đến chứng khoán đang nắm giữ).
2. Mục đích của doanh chứng khoán
Mục đích của hoạt động tự doanh chứng khoán là mang lại lợi nhuận cho chính công ty môi giới chứng khoán từ chênh lệch giá. Đây là một tổ chức chuyên nghiệp, có những ưu thế về nguồn lực và nghiệp vụ thế nên việc giao dịch tự doanh sẽ là một trong những hoạt động góp phần mang lại lợi nhuận. Tuy nhiên, các công ty môi giới khi tham gia hoạt động tự doanh chứng khoán sẽ phải tuân thủ những quy định, điều kiện bắt buộc do luật quy định để tránh thao túng thị trường.
Tự doanh đóng vai trò giữ bình ổn thị trường chứng khoán
Hoạt động tự doanh của các công ty chứng khoán cũng góp phần đảm bảo khả năng cung ứng cho thị trường, đảm bảo tính thanh khoản của thị trường. Chính vì thế, việc mua vào, bán ra bao nhiêu cần phải được tính toán và cân nhắc cẩn thận, vừa đảm bảo dự trữ, vừa đảm bảo cung ứng.
Hoạt động tự doanh chứng khoán cũng giữ vai trò điều tiết thị trường. Khi thị trường biến động giá, Hiệp hội chứng khoán sẽ là đơn vị kết nối các công ty môi giới, bàn luận và đưa ra chiến lược điều tiết thị trường, chống lại những biến động giá xấu.
3. Đặc điểm của việc tự doanh chứng khoán
Do hoạt động tự doanh chứng khoán được thực hiện bởi chính công ty môi giới chuyên nghiệp nên nó mang những đặc trưng sau:
- Công ty chứng khoán thực hiện giao dịch dưới danh nghĩa là nhà đầu tư.
- Công ty chứng khoán có hoạt động tự doanh có thể nhận được 100% lợi nhuận từ khoản chênh lệch khi đầu tư.
- Nghiệp vụ tự doanh mang tính chất đầu cơ với nhiều khoản đầu tư phức tạp, thực hiện trên nhiều công cụ phái sinh khác nhau.
Nghiệp vụ tự doanh khá hấp dẫn đối với các công ty chứng khoán vì tận dụng được sự chuyên nghiệp của mình để mang lại thêm doanh thu. Thế nhưng không phải công ty môi giới chứng khoán nào cũng được phép thực hiện nghiệp vụ này mà nó được pháp luật quy định như sau:
Để mở nghiệp vụ tự doanh chứng khoán cần đáp ứng đủ yêu cầu của pháp luật
- Chỉ các công ty chứng khoán có vốn điều lệ trên 100 tỷ mới được cấp phép hoạt động tự doanh và phải kèm theo các điều kiện cụ thể như:
Ưu tiên lệnh của khách hàng trước tiên: Công ty tự doanh chứng khoán phải ưu tiên thực hiện nghiệp vụ và đảm bảo quyền lợi của khách hàng trước. Các lệnh giao dịch của khách hàng phải được thực hiện trước lệnh của công ty để đảm bảo công bằng.
Tách biệt quản lý giữa hoạt động tự doanh và hoạt động môi giới: Công ty thực hiện đồng thời nghiệp vụ môi giới và tự doanh chứng khoán cần tách biệt 2 hoạt động này về cả quy trình nghiệp vụ, con người, tài sản và vốn cho từng loại.
Ưu tiên bình ổn giá thị trường chứng khoán: Vai trò của nghiệp vụ tự doanh là đảm bảo cho giá cả các loại chứng khoán trên thị trường giữ được trạng thái bình ổn.
Tạo tính thanh khoản cho thị trường: Quy định này áp dụng với các chứng khoán mới, chưa có thị trường giao dịch. Lúc này, hoạt động tự doanh giữ vai trò tạo tính thanh khoản, nhu cầu mua bán giao dịch của thị trường cấp 2.
4. Các phương thức tự doanh chứng khoán hiện nay
Mỗi công ty môi giới sẽ có mục đích và chiến lược riêng khi mở thêm nghiệp vụ tự doanh chứng khoán, do đó có thể chia thành 6 loại sau:
- Hoạt động tự doanh đầu tư chênh lệch giá: Công ty môi giới thực hiện mua với giá thấp và bán với giá cao để ăn chênh lệch giá, thường đầu tư trong ngắn hạn.
- Tự doanh đầu tư ngân quỹ: Tất cả các doanh nghiệp đều cần dự trữ một lượng tiền mặt (có thể ở dạng tiền gửi tiết kiệm tại ngân hàng hoặc chứng khoán ngắn hạn có tính thanh khoản cao) để phục vụ yêu cầu chi trả dự phòng các nhu cầu khác nhau. Sử dụng nguồn tiền dự phòng nhàn rỗi một cách hợp lý cũng có thể tạo ra lợi nhuận.
- Đầu tư tự vệ: Công ty chứng khoán sẽ sử dụng các công cụ phòng vệ như future, option, swap… để loại trừ rủi ro từ các hoạt động đầu tư khác nhằm bảo vệ trước sự biến động bất thường của giá chứng khoán.
- Hoạt động tự doanh đầu cơ: Công ty sẽ mua số lượng lớn chứng khoán với giá thấp và bán ra với giá cao hơn trong tương lai. Lợi nhuận của hoạt động đầu cơ này đến từ sự biến động mạnh của giá chứng khoán.
- Tạo lập thị trường: Công ty chứng khoán sẽ nắm giữ chứng khoán mới, với khối lượng và thời gian nhất định, chấp nhận rủi ro. Mục đích của hoạt động này là công ty chứng khoán đóng vai trò tạo lập thị trường, thường xuyên niêm yết mức giá chào mua, chào bán để kích thích các nhà đầu tư khác giao dịch nhằm thúc đẩy và tạo ra thị trường giao dịch cho chứng khoán đó.
Có 6 phương thức tự doanh phụ thuộc vào mục đích của công ty chứng khoán
- Tự doanh nắm quyền kiểm soát: Mục đích của chiến lược này nhằm thao túng hoặc nắm quyền kiểm soát doanh nghiệp phát hành chứng khoán với điều kiện công ty phải có tiềm lực kinh tế đủ mạnh và cán bộ có trình độ cao để kiểm soát tổ chức đó để thu về lợi nhuận. Chiến lược này thường áp dụng với các doanh nghiệp có tiềm năng phát triển hoặc bán lại cho các đối tác trên thị trường nhưng hiện tại đang làm ăn không hiệu quả do quản lý kém.
5. Các hình thức giao dịch tự doanh chứng khoán
Có 2 hình thức giao dịch tự doanh chứng khoán đó là giao dịch trực tiếp và gián tiếp.
- Giao dịch trực tiếp: Với hình thức này, công ty chứng khoán sẽ thực hiện thương lượng và giao dịch với nhà đầu tư với vai trò là một khách hàng tham gia vào thị trường chứng khoán. Đối tượng áp dụng hình thức này là những mã chứng khoán niêm yết trên thị trường OTC.
- Giao dịch gián tiếp: Công ty môi giới chứng khoán đặt lệnh giao dịch trên sở giao dịch chứng khoán với vị trí khách hàng, nhà đầu tư. Các sàn HOSE và HNX quy định lệnh tự doanh của công ty chứng khoán trong nước có ký hiệu là P - Điều này giúp phân biệt với lệnh của nhà đầu tư cá nhân và tổ chức chuyên nghiệp đang thực hiện giao dịch tự doanh chứng khoán.
6. Yêu cầu và quy định đối với công ty tự doanh chứng khoán
Hoạt động tự doanh chứng khoán được quản lý rất nghiêm ngặt để giữ sự công bằng cho thị trường chứng khoán. Các công ty muốn mở hoạt động tự doanh phải tuân thủ những quy định sau:
Yêu cầu về vốn pháp định
Theo quy định tại Điểm b, khoản 1, điều 18 Nghị định số 14/2007/NĐ-CP: Để doanh nghiệp được thực hiện nghiệp vụ tự doanh chứng khoán, vốn pháp định phải từ 100 tỷ đồng trở lên. Quy định này áp dụng với tất cả công ty chứng khoán 100% vốn Việt Nam, công ty có vốn đầu tư nước ngoài hoặc chi nhánh của công ty nước ngoài tại Việt Nam.
Quy định về hoạt động tự doanh chứng khoán
Theo điều 22, Thông tư số 121/TT-BTC, hoạt động tự doanh chứng khoán cần đảm bảo yêu cầu:
- Công ty cần đảm bảo có đủ tiền hoặc chứng khoán để thanh toán các lệnh giao dịch của mình, sau khi đã ưu tiên các lệnh của khách hàng.
- Hoạt động tự doanh cần phải được thực hiện dưới danh nghĩa của chính công ty môi giới chứng khoán, không được cho phép bên khác sử dụng tài khoản tự doanh của mình.
- Hoạt động mua/ bán chứng khoán do sửa lỗi giao dịch, mua/ bán cổ phiếu của chính mình không được xếp vào nghiệp vụ tự doanh.
- Công ty chứng khoán có nghiệp vụ tự doanh cần ưu tiên khách hàng giao dịch trước. Nếu công ty giao dịch với khách hàng thì phải công khai mình là đối tác trong các giao dịch thỏa thuận.
- Nếu lệnh mua chứng khoán của khách hàng ảnh hưởng đến giá mã chứng khoán đó thì công ty không được mua – bán cùng loại chứng khoán đó, cũng không được tiết lộ thông tin cho bên thứ 3.
Nếu khách hàng đặt lệnh giới hạn, công ty không được đặt lệnh giao dịch cùng chiều với loại chứng khoán đó, mức giá không được phép bằng hoặc tốt hơn mức giá khách hàng đưa ra, trước khi lệnh của khách hàng được thực hiện.
Vi phạm quy định về tự doanh chứng khoán có thể khiến công ty bị đình chỉ
Quy định về tài khoản tự doanh chứng khoán
Theo Ủy ban chứng khoán nhà nước quy định về tự doanh chứng khoán: “Công ty chứng khoán chỉ được mở duy nhất một tài khoản tự doanh tại chính công ty của mình, không được mở tài khoản nào ở bất kỳ công ty môi giới chứng khoán nào khác”.
7. Quy trình tự doanh chứng khoán trên thị trường hiện nay
Các công ty chứng khoán sẽ xây dựng quy trình tự doanh dựa theo cơ cấu tổ chức cũng như chiến lược và tình hình thị trường thực tế.
Quy trình của hoạt động tự doanh thông thường sẽ bao gồm 5 bước cơ bản như sau:
- Xây dựng chiến lược đầu tư chứng khoán: Mỗi công ty môi giới chứng khoán sẽ xây dựng và xác định cụ thể chiến lược đầu tư chủ động/ thụ động, lựa chọn ngành nghề, lĩnh vực đầu tư phù hợp.
- Khai thác tìm kiếm cơ hội đầu tư tại các thị trường phát hành hoặc lưu thông, thị trường đã niêm yết hoặc chưa niêm yết.
- Phân tích, đánh giá tiềm năng cơ hội đầu tư. Các chuyên gia tài chính của công ty sẽ phân tích thị trường, đánh giá cơ hội sinh lời, điều tiết thị trường… và đưa ra kết luận về mã chứng khoán, khối lượng và giá cả để đầu tư.
- Thực hiện giao dịch: Lúc này, công ty thực hiện nghiệp vụ mua/bán chứng khoán, giao dịch tuân thủ đúng quy định của pháp luật về hoạt động tự doanh.
- Quản lý hoạt động đầu tư và thu hồi vốn: Theo dõi biến động thị trường, quản lý nguồn vốn đã đầu tư và tìm kiếm cơ hội mới.
Hy vọng những chia sẻ từ TOPI có thể giúp các bạn nắm được khái niệm về hoạt động tự doanh chứng khoán là gì, vai trò thế nào cùng những yêu cầu, quy định của pháp luật áp dụng cho hoạt động này để đảm bảo tính công bằng trên thị trường.
