Thuế tối thiểu toàn cầu được xem như "cuộc cách mạng" về chính sách thuế doanh nghiệp, không chỉ tác động đến các tập đoàn đa quốc gia mà còn đặt ra bài toán lớn cho các quốc gia vốn đang dựa vào ưu đãi thuế để thu hút đầu tư. Vậy thuế tối thiểu toàn cầu là gì, và Việt Nam sẽ phải đối mặt với những thách thức – cơ hội ra sao trong bức tranh mới của cuộc chơi thuế toàn cầu?
Thuế tối thiểu toàn cầu (Global Minimum Tax) là gì?
Thuế tối thiểu toàn cầu (tiếng Anh là Global Minimum Tax) hay thuế thu nhập doanh nghiệp tối thiểu toàn cầu là một loại thuế do Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế - OECD áp dụng đối với các công ty đa quốc gia có mức doanh thu cao nhưng lại đầu tư vào các nước có mức thuế thấp.
Global Minimum Tax do OECD khởi xướng vào tháng 6/2013, nằm trong chương trình hành động chống xói mòn cơ sở thuế và dịch chuyển lợi nhuận (Base erosion and profit shifting - BEPS).
OECD khởi xướng nên thuế tối thiểu toàn cầu để chống trốn thuế
Mức thuế tối thiểu toàn cầu là từ 15% trở lên, áp dụng đối với các công ty đa quốc gia có tổng doanh thu hợp nhất toàn cầu từ 750 triệu EUR (800 triệu USD) trở lên trong ít nhất hai năm liên tiếp của bốn năm gần nhất.
Thuế tối thiểu toàn cầu thu hút sự tham gia của 141 quốc gia, trong đó có Việt Nam. Bên cạnh những ý kiến đồng thuận, việc áp dụng loại thuế này cũng vấp phải sự phản đối của một số quốc gia, đặc biệt là Trung Quốc, do lo ngại ảnh hưởng đáng kể đến khả năng cạnh tranh trong thu hút FDI của quốc gia.
Lý do ra đời của thuế tối thiểu toàn cầu
Thuế tối thiểu toàn cầu được hình thành trong bối cảnh nhiều tập đoàn đa quốc gia tận dụng sự chênh lệch chính sách thuế giữa các quốc gia để chuyển lợi nhuận sang những nơi có thuế suất thấp hoặc miễn thuế, từ đó làm giảm nghĩa vụ thuế phải nộp tại nơi phát sinh hoạt động kinh doanh thực tế. Điều này gây thất thu ngân sách cho nhiều quốc gia, đặc biệt là những nền kinh tế phát triển – nơi tạo ra phần lớn giá trị gia tăng.
Để đối phó với tình trạng này, OECD đã khởi xướng sáng kiến thuế tối thiểu toàn cầu, mục tiêu là thiết lập một mức thuế doanh nghiệp tối thiểu thống nhất toàn cầu, nhằm đảm bảo các tập đoàn lớn không thể lách luật để giảm thuế một cách hợp pháp.
Việc triển khai sắc thuế này không chỉ góp phần tạo ra một môi trường cạnh tranh công bằng giữa các quốc gia, mà còn thúc đẩy minh bạch tài chính và công bằng thuế trong nền kinh tế toàn cầu.
Thuế tối thiểu toàn cầu có hiệu lực từ ngày nào?
Việt Nam sẽ chính thức áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu từ ngày 1/1/2024. Mặc dù không bắt buộc phải áp dụng loại thuế này nhưng nếu Việt Nam không áp dụng thì vẫn phải chấp nhận việc các quốc gia khác áp dụng và thu thuế bổ sung với các doanh nghiệp của nước ta
Do đó, để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp, Việt Nam cần áp dụng thu thuế tối thiểu toàn cầu lên các doanh nghiệp đa quốc gia.
Mức thuế tối thiểu toàn cầu được áp dụng là từ 15%
Đối tượng nào phải chịu thuế tối thiểu toàn cầu?
Thuế tối thiểu toàn cầu áp dụng đối với các doanh nghiệp thuộc tập đoàn đa quốc gia có quy mô lớn, cụ thể là những doanh nghiệp có doanh thu hợp nhất toàn cầu từ 750 triệu euro trở lên (tương đương khoảng 18.900 tỷ đồng), tính theo báo cáo tài chính hợp nhất của công ty mẹ tối cao trong ít nhất hai năm trong bốn năm tài chính gần nhất.
Ngoài điều kiện về doanh thu, các doanh nghiệp có tỷ suất lợi nhuận từ 10% trở lên và đang hoạt động tại những quốc gia có mức thuế thu nhập doanh nghiệp dưới 15% cũng nằm trong diện chịu điều chỉnh. Trong trường hợp đó, phần thuế còn thiếu sẽ được truy thu tại quốc gia nơi đặt trụ sở chính của tập đoàn, nhằm đảm bảo tổng mức thuế thu nhập doanh nghiệp tối thiểu đạt ngưỡng 15%.
Một số tổ chức được loại trừ khỏi phạm vi áp thuế bao gồm: tổ chức của chính phủ, tổ chức phi lợi nhuận, tổ chức quốc tế, quỹ hưu trí, quỹ đầu tư hoặc tổ chức đầu tư bất động sản là công ty mẹ tối cao, và các tổ chức mà ít nhất 85% giá trị tài sản được sở hữu thông qua các tổ chức nêu trên.
Đối với các doanh nghiệp có doanh thu dưới 750 triệu euro, sắc thuế này không áp dụng. Đây có thể xem là cơ hội để các doanh nghiệp vừa và nhỏ gia tăng đầu tư ra nước ngoài và mở rộng quy mô mà không chịu thêm áp lực về nghĩa vụ thuế toàn cầu trong giai đoạn hiện tại.
Ưu điểm và hạn chế của thuế tối thiểu toàn cầu
Điểm mạnh:
Thuế tối thiểu toàn cầu được xem là một bước tiến quan trọng trong nỗ lực xây dựng hệ thống thuế công bằng và hiệu quả hơn ở quy mô toàn cầu. Ưu điểm đầu tiên và rõ ràng nhất là khả năng hạn chế tình trạng thất thu ngân sách do các tập đoàn đa quốc gia dịch chuyển lợi nhuận sang những quốc gia có mức thuế thấp để tránh thuế. Khi được áp dụng đồng bộ tại nhiều quốc gia, sắc thuế này sẽ góp phần giảm thiểu tình trạng cạnh tranh không lành mạnh về thuế, đồng thời củng cố nguồn thu ổn định cho ngân sách nhà nước.
Ngoài ra, việc thiết lập mức thuế tối thiểu chung cũng giúp tạo ra một môi trường đầu tư minh bạch và công bằng hơn. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh các mô hình kinh doanh xuyên biên giới, đặc biệt là trên nền tảng số, đang phát triển mạnh mẽ và đặt ra nhiều thách thức đối với cơ quan quản lý thuế của các quốc gia.
Global Minimum Tax tác động đến môi trường kinh doanh
Điểm yếu:
Mặc dù mang lại nhiều lợi ích về mặt quản lý thuế, thuế tối thiểu toàn cầu cũng tồn tại những mặt hạn chế nhất định – đặc biệt đối với các quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Việc áp dụng sắc thuế này sẽ làm giảm hiệu quả của các chính sách ưu đãi thuế – vốn là một công cụ quan trọng để thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI).
Cụ thể, nếu các doanh nghiệp đầu tư vào Việt Nam được hưởng mức thuế thu nhập doanh nghiệp thấp hơn 15%, phần chênh lệch thuế sẽ phải nộp bổ sung tại quốc gia nơi đặt trụ sở chính. Điều này khiến Việt Nam không còn giữ được lợi thế cạnh tranh về thuế như trước đây, từ đó ảnh hưởng đến khả năng thu hút và giữ chân nhà đầu tư lớn.
Trước những tác động đó, Việt Nam cần nhanh chóng rà soát, điều chỉnh chính sách thu hút đầu tư theo hướng phù hợp với xu thế toàn cầu, đồng thời đảm bảo hài hòa giữa lợi ích quốc gia và sự phát triển bền vững của môi trường đầu tư.
Những quốc gia hưởng lợi nhiều nhất từ thuế tối thiểu toàn cầu
Những nước được hưởng lợi nhiều nhất từ thuế tối thiểu toàn cầu là các "trung tâm đầu tư" – thường được gọi là "nơi trú ẩn thuế" – nơi có dòng vốn FDI vào lớn hơn 150% GDP. Theo OECD, nhóm quốc gia này bao gồm: Bermuda, British Virgin Islands, Ireland, Jersey, Guernsey, Luxembourg, Hà Lan, Thụy Sỹ và Singapore. Đây là những nơi tập trung nhiều lợi nhuận của các tập đoàn đa quốc gia nhưng thường áp mức thuế doanh nghiệp thấp.
Việc áp dụng mức thuế tối thiểu 15% giúp các quốc gia này tăng mạnh nguồn thu ngân sách từ thuế, với mức tăng ước tính từ 14% đến 34%. Ngoài ra, một số nền kinh tế phát triển như Ireland và Hà Lan – nơi vừa là trung tâm đầu tư và có hoạt động kinh tế thực tế lớn – cũng được dự báo sẽ hưởng lợi đáng kể.
Nhóm thứ hai được hưởng lợi là các quốc gia có thu nhập cao như Australia, Đức, Nhật Bản và Anh, tuy mức tăng thu ngân sách dự kiến chỉ vào khoảng 7–10%.
Thuế tối thiểu toàn cầu ảnh hưởng trực tiếp đến Việt nam
Tác động của Global Minimum Tax đến Việt Nam
Thuế tối thiểu toàn cầu mang đến cả cơ hội và thách thức đối với Việt Nam.
Tác động tiêu cực chủ yếu là nguy cơ giảm sức cạnh tranh trong thu hút vốn đầu tư nước ngoài (FDI). Hiện nay, Việt Nam đang áp dụng nhiều chính sách ưu đãi thuế hấp dẫn khiến thuế thực tế của một số doanh nghiệp FDI chỉ từ 2,75% đến 12,3%. Khi áp dụng mức thuế tối thiểu 15%, các "ông lớn" đa quốc gia sẽ phải nộp phần thuế chênh lệch cho nước đặt trụ sở chính, khiến ưu đãi thuế ở Việt Nam không còn phát huy tác dụng, từ đó ảnh hưởng đến quyết định đầu tư.
Ngoài ra, khoảng 120 tập đoàn đa quốc gia cùng hơn 1.000 doanh nghiệp liên quan tại Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp bởi chính sách này.
Tuy nhiên, chính sách này cũng đem lại những mặt tích cực, như:
- Ngăn chặn tình trạng chuyển giá, trốn thuế của các doanh nghiệp FDI.
- Hạn chế cuộc đua giảm thuế giữa các quốc gia, góp phần tạo môi trường cạnh tranh công bằng hơn.
- Tăng thu ngân sách nhờ việc áp mức thuế đồng đều, giúp Việt Nam có thêm nguồn lực để hỗ trợ doanh nghiệp theo những cách khác như phát triển hạ tầng, đào tạo nhân lực...
Thuế tối thiểu toàn cầu là xu thế tất yếu và Việt Nam cần sớm có giải pháp thích nghi để duy trì sức hút đầu tư và ổn định môi trường kinh doanh.
Thuế tối thiểu toàn cầu không đơn thuần là một chính sách thuế, mà là tín hiệu cho thấy thời kỳ “ưu đãi thuế để thu hút đầu tư bằng mọi giá” đang dần khép lại. Với Việt Nam, đây là cơ hội để tái định vị chiến lược thu hút FDI, chuyển từ cạnh tranh bằng thuế sang cạnh tranh bằng chất lượng hạ tầng, nguồn nhân lực và môi trường kinh doanh minh bạch, bền vững. Việc chủ động thích ứng sẽ không chỉ giúp Việt Nam duy trì sức hút đầu tư, mà còn tạo nền tảng tài chính vững chắc hơn cho phát triển dài hạn trong bối cảnh toàn cầu đầy biến động.
