Lưu ký chứng khoán là một trong những bước đầu tiên cần phải làm để nhà đầu tư có thể thực hiện giao dịch mua bán trên thị trường chứng khoán. Vậy cụ thể thì lưu ký chứng khoán là gì, nguyên tắc thực hiện ra sao, ai là người sẽ quản lý, giám sát và nhận đăng ký việc lưu ký chứng khoán này?
1. Lưu ký chứng khoán là gì?
Lưu ký chứng khoán được quy định rõ tại Khoản 34 Điều 4 Luật Chứng khoán năm 2019, trong đó:
Lưu ký chứng khoán là hoạt động gồm ghi nhận sở hữu chứng khoán, ký gửi, bảo quản, chuyển nhượng chứng khoán từ khách hàng, được lưu trữ trên hệ thống tài khoản lưu ký chứng khoán, được quản lý bởi Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD), nhằm đảm bảo an toàn cho tài sản của khách hàng cũng như các quyền và lợi ích chính đáng liên quan đến chứng khoán của người sở hữu.
Lưu ký chứng khoán - Khái niệm quen thuộc khi tham gia giao dịch chứng khoán
Muốn mua bán chứng khoán trên các nền tảng sàn giao dịch thì nhà đầu tư phải lưu ký chứng khoán tại Trung tâm lưu ký chứng khoán thông qua các công ty chứng khoán hoặc các ngân hàng thương mại. Chứng khoán được lưu trữ ở một nơi an toàn, thuận tiện cho việc gửi, rút hay chuyển nhượng.
2. Nguyên tắc lưu ký chứng khoán là gì?
Nguyên tắc khi thực hiện lưu ký chứng khoán:
Các nhà đầu tư sẽ thực hiện việc lưu ký chứng khoán tại các thành viên lưu ký chứng khoán. Sau đó, thành viên lưu ký tái lưu ký chứng khoán của khách hàng tại Trung tâm lưu ký (VSD). Như vậy, thành viên lưu ký đóng vai trò là người được khách hàng uỷ quyền để thực hiện các nghiệp vụ liên quan đến chứng khoán. Cho nên, khách hàng sẽ phải ký hợp đồng mở tài khoản lưu ký chứng khoán với thành viên lưu ký.
Một nhà đầu tư chỉ được phép mở một tài khoản lưu ký duy nhất tại một đơn vị thành viên lưu ký, cho nên, trước khi quyết định chọn họ để mở tài khoản lưu ký cần tìm hiểu kỹ về thành viên lưu ký. Trong trường hợp muốn đổi thành thành viên lưu ký khác thì bắt buộc phải đóng tài khoản tại thành viên lưu ký cũ, sau đó đăng ký tài khoản mới tại thành viên lưu ký mới, và đề nghị thành viên lưu ký cũ chuyển hết số dư chứng khoán sang tài khoản mới đã đăng ký tại thành viên lưu ký mới.
Lưu ký chứng khoán có vai trò đặc biệt quan trọng khi muốn tham gia thị trường chứng khoán
Chứng khoán sau khi được lưu ký sẽ được ghi nhận vào tài khoản lưu ký chứng khoán dưới tên nhà đầu tư, trong quá trình giao dịch, tài khoản của nhà đầu tư sẽ tự động ghi nhận tăng/giảm, mà không cần phải nhận tờ chứng chỉ chứng khoán.
Việc quản lý tài khoản lưu ký chứng khoán sẽ thực hiện như sau: Khi khách hàng đăng ký tài khoản tại thành viên lưu ký thì tổng số dư trên các tài khoản lưu ký chứng khoán của họ phải luôn trùng khớp với số dư các tài khoản lưu ký của thành viên lưu ký tại VSD.
Thông tin chi tiết về số dư trên tài khoản của từng khách hàng tại thành viên lưu ký phải trùng khớp với các thông tin số liệu của khách hàng đó tại Trung tâm lưu ký. Trong trường hợp phát hiện ra sai sót thì VSD phải có trách nhiệm thông báo cho các thành viên để kịp thời điều chỉnh cho phù hợp.
VSD phải quản lý tách biệt giữa tài sản của khách hàng (chứng khoán họ đã lưu ký) với tài sản của riêng VSD, và không được phép sử dụng tài sản của khách hàng vì lợi ích riêng hay lợi ích của bên nào khác.
Tại các đơn vị thành viên lưu ký, họ bắt buộc phải mở tài khoản lưu ký chứng khoán chi tiết cho từng khách hàng, và quản lý chúng một cách tách biệt, để luôn đảm bảo quyền lợi cho khách hàng.
Tài khoản lưu ký chứng khoán của khách hàng cũng là tài sản riêng, vì vậy, thành viên lưu ký cũng không được phép sử dụng tài sản của khách hàng phục vụ mục đích riêng hay mục đích của các bên khác.
Có thể tham khảo thêm khoản 1 Điều 25 Thông tư 05/2005/TT-BTC để rõ quy định về nguyên tắc lưu ký chứng khoán.
3. Mục đích của việc lưu ký chứng khoán
Vai trò và mục đích của việc lưu ký chứng khoán đó là:
Giúp tiết kiệm các chi phí bảo quản, cất trữ, in ấn cho các chứng chỉ chứng khoán. Tránh được tình trạng chứng khoán hư hỏng, thất lạc hoặc bị đánh cắp, đồng thời đảm bảo được tính thanh khoản cho tài sản.
Đối với nhà đầu tư và thị trường, lưu ký chứng khoán làm gia tăng chỉ số vòng quay vốn;
Các giao dịch dễ dàng thực hiện trên các thiết bị di động như giao dịch gửi, rút, chuyển nhượng, hạch toán, phong toả chứng khoán… đều được diễn ra an toàn, giảm thiểu rủi ro, nâng cao an toàn và uy tín cho các đối tượng tham gia vào thị trường.
Nếu không lưu ký chứng khoán, khi cần thực hiện giao dịch, nhà đầu tư buộc phải đến tận công ty phát hành chứng khoán để đăng ký mua và hưởng quyền lợi từ đơn vị phát hành.
Mục đích quan trọng của hình thức lưu ký chứng khoán
4. Phân biệt giữa chứng khoán đã lưu ký và chưa lưu ký
Chứng khoán đã lưu ký là loại chứng khoán đã đăng ký tại thành viên lưu ký hoặc VSD và được ký gửi trên hệ thống lưu ký chứng khoán, tồn tại dưới dạng dữ liệu điện tử, tích hợp với tài khoản đầu tư chứng khoán của khách hàng.
Chứng khoán đã lưu ký được thực hiện giao dịch một cách trực tiếp qua sàn giao dịch (HOSE, HNX, UPCOM) hoặc qua Sở giao dịch chứng khoán.
Chứng khoán chưa lưu ký là loại chứng khoán tồn tại dưới dạng giấy tờ (giấy chứng nhận sở hữu cổ phần hoặc sổ cổ đông).
Muốn mua chứng khoán chưa lưu ký phải trực tiếp đến công ty phát hành để mua. Muốn bán thì nhà đầu tư cũng tự tìm người mua.
Nếu công ty cổ phần phát hành chưa phải công ty đại chúng, hoặc đã là công ty đại chúng nhưng chưa lưu ký với VSD thì nhà đầu tư có thể tới công ty để mua bán chứng khoán này. Các quyền lợi liên quan đến chứng khoán chưa lưu ký sẽ được thực hiện từ công ty phát hành.
Còn nếu như công ty phát hành đã đăng ký lưu ký với VSD, có mã chứng khoán thì bạn sẽ không thể mua bán loại chứng khoán này một cách trực tiếp, bắt buộc phải có tài khoản lưu ký chứng khoán, gửi giấy chứng nhận này cho thành viên lưu ký để họ chuyển tiếp lưu ký tại VSD, sau đó niêm yết chứng khoán này lên sàn thì mới giao dịch được.
Chứng khoán chưa được lưu ký trên thị trường chứng khoán
5. Những thông tin khác liên quan tới lưu ký chứng khoán
Sở lưu ký chứng khoán ở đâu?
Tại Việt Nam chỉ có duy nhất một Trung tâm lưu ký chứng khoán VSD có trụ sở tại 112 Hoàng Quốc Việt, phường Cổ Nhuế 1, quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội, và chi nhánh tại TP. Hồ Chí Minh ở tầng 7, toà nhà Exchange Tower, Số 1 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, phường Nguyễn Thái Bình, Quận 1.
Đây là đơn vị duy nhất được phép cấp mã chứng khoán cho tất cả các loại chứng khoán có mặt trên thị trường.
VSD là đơn vị hạch toán độc lập, tự chủ tài chính, phải báo cáo, thống kê, kế kiểm theo quy định và luật pháp của Nhà nước.
Lưu ký chứng khoán có bắt buộc không?
Tại sao lại phải lưu ký chứng khoán? Bởi vì lưu ký là điều kiện cần và đủ để được Sở giao dịch chứng khoán cho phép thực hiện giao dịch mua bán trên thị trường. Cho nên lưu ký chứng khoán là bắt buộc.
Nếu nhà đầu tư không thực hiện lưu ký chứng khoán thì muốn mua bán chứng khoán phải đến tận công ty phát hành mới giao dịch được. Việc này cực kỳ mất thời gian và chi phí, không tận dụng được nhiều cơ hội đầu tư. Nhiều khi bạn tới nơi được thì chứng khoán đã được giao dịch xong rồi.
Quy định về việc bắt buộc lưu ký chứng khoán tại Việt Nam
Tuỳ thuộc vào mục đích bên phát hành chứng khoán mà người ta sẽ chọn lưu ký hoặc không lưu ký chứng khoán, chẳng hạn như phát hành chứng khoán chưa lưu ký cho các cổ đông lớn có sẵn của công ty. Nhưng về phía các nhà đầu tư thì nên đăng ký tài khoản lưu ký chứng khoán để việc giao dịch được thuận tiện và nhanh chóng.
Các thành phần trong hệ thống lưu ký chứng khoán?
Trong hệ thống lưu ký chứng khoán sẽ có Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD) và Thành viên lưu ký chứng khoán là những ngân hàng thương mại và công ty chứng khoán được Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước cấp phép.
Để có thể trở thành thành viên lưu ký chứng khoán thì cần phải đáp ứng những điều kiện như sau:
- Phải có giấy chứng nhận đăng ký hoạt động lưu ký hợp pháp, trong đó, có ít nhất một thành viên ban giám đốc thực hiện hoạt động đăng ký, lưu ký, thanh toán bù trừ. Các nhân viên làm việc trong bộ phận lưu ký phải hoàn thành khóa học nghiệp vụ của Trung tâm lưu ký.
- Quy trình nghiệp vụ được ban hành phải phù hợp với quy định của các luật hiện hành và quy chế của Trung tâm lưu ký.
- Hệ thống phần mềm phục vụ cho những hoạt động liên quan đến lưu ký phải kết nối tốt với cổng giao tiếp điện tử trực tiếp của Trung tâm lưu ký và tương thích với phần mềm đang sử dụng tại Trung tâm. Việc này nhằm cập nhật, đối chiếu các thông tin một cách nhanh chóng, kịp thời phát hiện các lỗi sai sót để bổ sung nhanh chóng.
Nếu như vi phạm những quy định trong quy chế của VSD thì thành viên lưu ký có thể bị:
- Nhận công văn nhắc nhở và khiển trách;
- Bị đình chỉ hoạt động;
- Bị thu hồi giấy chứng nhận thành viên và giấy chứng nhận hoạt động lưu ký.
Việc thực hiện lưu ký chứng khoán là thực sự cần thiết đối với nhà đầu tư cũng như các công ty phát hành chứng khoán để có thể thực hiện các nghiệp vụ trên thị trường chứng khoán một cách trơn tru và an toàn, minh bạch. Hiểu luật và nắm bắt chính xác các hoạt động lưu ký sẽ khiến nhà đầu tư an tâm hơn trong quá trình giao dịch trên sàn chứng khoán. Bạn hãy tìm hiểu nhiều hơn những thông tin về thị trường đầu tư tại website TOPI.VN bạn nhé!
